No veit eg også kva pænsjått tyder

Alle utlendinger har lukka gardiner

av Maria Navarro Skaranger

Eg kan ikkje anna enn å gratulere Maria Navarro Skaranger med ei aldeles nydeleg bok.

Alle utlendinger har lukka gardiner blir gjerne samanlikna med Ett öga rött av Jonas Hassen Khemiri frå 2003, ein roman eg kjenner frå eit emne eg tok på Blindern, men berre har lese utdrag frå. Den gong då tenkte eg at eg skulle lese heile så snart eg fekk tid, men det har eg heilt gløymt. Eg tenkjer det hadde vore stas om Alle utlendinger har lukka gardiner også kunne bli film, alt etter kven som lagar han sjølvsagt. Eg vil jo at det skal bli ein bra ein. Og så eit lite tips til landets ungdommar: Om ein framleis driv og skriv særemne i norsken på vidaregåande, er desse to bøkene og til dømes tema som språk, identitet, ungdomstid og tilhøyre, meir enn passande.

Det gjekk frykteleg fort å kome gjennom denne romanen, for kvar gong eg hadde lese eit av dei korte kapitla, små historier som ikkje nødvendigvis heng saman med det førre, sjølv om alt heng saman likevel, måtte eg berre lese eit til. Og eit til. Og eit til. Og brått er det ikkje meir bok. 

Dette er jo på svært mange måtar langt unna min eigen oppvekst, eg er 39 år og var ungdom på bygda blant Volvoar, heimelaga øl og kjeledressar. Likevel, å vere fjorten og forelska er jo ikkje mindre enn noko dei aller fleste opplever. Alle har vel ein gjeng på hjørnet ein er redd for, alle har lyst til å passe inn, ein eller annan stad på ein eller annan måte. Heldigvis har ikkje alle ein bror i fengsel, men alle familier har vel eit eller anna ved seg som ikkje er heilt som det skal. Det er universelt.

Dette, humoren og språket, er det som gjer ho i høgste grad lesverdig for meg. Det er ikkje lånorda som stikk seg mest ut, eg skjønar kva wollah og la tyder (og eg spurte niesene mine kva ein pænsjått er, lageda derimot, har eg ikkje funne ut av), men ordstillinga. Sjølv om orda ganske ofte er plassert heilt feil, er det overraskande lett å bli van til det, det går heilt greitt, ein må berre finne rytma. Og rytma er super og passar forteljaren på ein prikk. Tenk deg at ein intelligent Vicky Pollard skal fortelje deg kva som har skjedd sidan sist. Elles må eg jo seie at eg sjølv nokre gongar har observert litt rar ordstilling hjå meg sjølv også, og i dei tilfella trur eg skriftspråket mitt er influert av dialekta mi. No er jo ikkje irriterande feilplasserte ord akkurat eit litterært grep når eg skriv noko, så dermed må eg skjerpe meg, medan Navarro Skaranger er så heldig at ho slepp å skjerpe seg. Eg vil gå så langt å seie at dette er så bra at ho må akkurat det motsette.

Og så er det så mykje moro her, for eksempel:

Først vi spiste litt og så morra til Esra selvfølgelig spørret om kunne ikke vi gå på senteret for hun, og etterpå henne sa til Esra hun skal lære oss tyrkisk fingerbørek, så vi gikk ned til senteret og kjøpte bleier og tomater. På veien vi selvfølgelig møtte Dardan-gjengen, som jeg sverger er limt inni veggen til senteret for alltid de er der, men jeg og Esra ignorerte og ikke tenkte å hilse og Ibra bare: Skal dere på butikken igjen, og jeg og Esra fremdeles ignorerte, og så han ropte etter etter oss: feite jævler, morraknuller og pænjod, og Esra ble heftig pissed, jeg junne se, for alltid det kommer rynke i panna huns, og hun bare: når du møter flodhestene i Somalia Ibra, de synger «we are family»!!! og Ibra ble helt stille, nesten det så ut som han ble såra, for ikke han svarte, wollah det aldri har skjedd før, så vi gikk hjem igjen med stolteste hodene som Napoleon og lærte tyrkisk fingerbørek.

Er det ikkje fint?

Alle utlendinger har lukka gardiner er, saman med Et norsk hus, den mest interessante boka eg har lese hittil i 2015. Eg har trua. 

PS. No har eg også gitt niesa mi på 14, halvt latino som residerer på Trosterud, boka og bede ho lese henne i ein fei. Hennar ti øre, om ho har, får vi når ho er ferdig å lese.

Å skrive medan eg les Innsirkling

Får eg ikkje til. Normalt fløymer eg over av skrivelyst og blir heiltend av å lese det andre har skrive. Anten fordi eg ikkje tykkjer det er så bra som kanskje mange vil ha det til, og eg tenkjer eg kanskje kan gjere det betre sjølv, eller (stort sett) (eg les helst ikkje slikt eg mistenkjer ikkje er noko særleg) fordi det eg les er så godt at det nesten krev at eg prøver sjølv. Å streve etter å nå noko som kan likne på eit eller anna vis, kanskje nærme seg.

Carl Frode Tillers trilogi er for bra. Språket, forteljinga, korleis det heile heng saman, formidlinga av oss som menneske. Kva er det vi driv med eigentleg? I eit intervju i Aftenposten spør Finn Skårderud Tiller: Hvordan vet du alt dette om meg?

Eg kunne ha spurt om det same sjølv.

Å lese Innsirkling verkar på meg som ein fyr som kom joggande til cellegiftbehandling, det får meg til å kjenne på slikt eg ikkje veit om eg er i stand til.  

Vigdis Hjorth

Av og til får eg lyst til å sende e-post til Vigdis Hjorth og fortelje henne kor utruleg flink ho er til å skrive. (Og kor morosam, pen og kul ho verkar også). Eg har aldri gjort det for eg går utifrå at ho er klar over det sjølv. Og at ho får ein del e-post.

I år har eg blant anna lese Leve posthornet! (først) og Drama med Hilde (etterpå). Heile 25 år skil dei to bøkene, og då eg las Drama med Hilde vart eg imponert over kor sikker Vigdis Hjorth er i språket sitt så tidleg i forfattarskapen. Kor morosam ho er. Nesten spydig. Det likar eg. Kanskje er det teit å tenkje slik, kanskje nedvurderer eg forfattaren, men det var no det eg tenkte i alle fall. Ja, eg ser at språket har utvikla seg, eg får ei kjensle av at Leve posthornet! har større ambisjonar på eigne vegne og tek laust i og med større bokstavar. Det er kanskje like teit å få ei kjensle av at den eine har større ambisjonar enn den andre, for eg tvilar ikkje på at Vigdis Hjorth hadde ambisjonar i 1987 også, hadde ho ikkje hatt det hadde ho ikkje skrive så mange gode romanar. Det er vel kanskje akkurat det at når ein har skrive så mykje og så godt som Vigdis Hjorth så må ein rett og slett kline til.

Dette er altså ikkje ei analyse av ein roman av Vigdis Hjorth eller forfattarskapen hennar, men rett og slett eit uttrykk for begeistring. Eg er over middels begeistra for Vigdis Hjorth! Og eg gler meg til å lese Et norsk hus.

Då har eg slått fast at Vigdis Hjorth er skikkeleg god til å skrive, morosam, pen og kul. Ikkje nok med det, ho er klok også. Sjå berre her!

Kven her vil vere Hugo Rask?

Egenmäktigt förfarande – en roman om kärlek

av Lena Andersson

Eg er ikkje Hugo Rask. Eg har nokre gongar vore Ester Nilsson.

Ester Nilsson får i oppdrag å halde eit foredrag om kunstnaren Hugo Rask. Dei let seg fascinere av kvarandre og innleier etter kvart eit kortvarig forhold. Ester er heilt klart mykje meir begeistra for Hugo enn han er for henne, og der han verkar å sjå på møta deira som eit tidsfordriv, bittelitt hekking, er møta for henne starten på eit seriøst kjærleiksforhold. 

Eg likar å tru eg er kjempegod i svensk fordi eg er så språkmektig heilt utan å kunne særleg mange språk, eg har jo fulgt ei rekkje svenske motebloggarar dei siste åra. Eg har kjempekoll på Puss och Kram-brallor, kavajer og taita jiiiiins. Eg kan også hugse ei pensumbok frå litteraturvitskapen, Litteraturen i världen, og for nokre månadar sidan las eg ein annan svensk roman (som eg også likte godt!), Dubbelexponering av Suzanna Dilber.

Egenmäktigt förfarande – en roman om kärlek er ei veldig god bok, og det er slett ikkje Lena Andersson sin feil at lesinga har gått litt trått for meg. Eg er ikkje så god i svensk som eg trudde. Ein annan grunn til at det går litt trått er at eg, før eg har fått lese meg inn i flyten, får eit veldig behov for å lese høgt for meg sjølv på ein slags skånedialekt. Dette trass i at handlinga går føre seg i Stockholm, og eg har nettopp lært at sånn spjåkevensk som Stockholmare-bratsa snakkar blir omtala som noll-åtta.

Eg tykkjer eg har lese om lag to-tredjedelar av boka før Ester blir så pinleg som eg var førespegla at ho skulle bli. Eller, Ester går jo faktisk frå sambuaren sin før ho i det heile teke har vore bortpå Hugo Rask, og eg har ei kjensle av at ho kanskje ikkje hadde gjort det om ikkje Hugo hadde dukka opp. Eller hadde ho gjort det uansett? Sambuarforholdet blir skildra ved at det nesten ikkje blir skildra, og sambuaren er meir ei skugge enn ein sambuar. Når ho avsluttar det, kjennes det for meg meir ut som ho riv av eit plaster. Ester er forelska lenge før dei har gjort særleg anna enn å handhelse på kvarandre.  

Først er det eit par sms som får meg til å tenkje på alle dei gongane eg har brukt kjempelang tid på å forfatte vittige, intelligente og sjarmerande smsar som skal verke spontane slik at eg verkar som omlag verdas beste person å bli kjærast med. Eg er jo berre så vittig, intelligent og sjarmerande. Men så er det jo ofte slik at slikt skin gjennom til mottakaren som desperasjon. Eg har jo sjølv motteke slike tilfeldige meldingar og tenkt at «denne har du jobba med, du!». Hugo har ei pubertal tilnærming til det å avslutte eit forhold, og svarer ikkje på tekstmeldingar heller enn å vere tydeleg, og då blir det lange e-postar i staden for Ester vil gjerne forklare kva ho kjenner og kvifor ho kjenner det slik. Det blir også nokre spaserturar forbi galleriet og leilegheita til Hugo. Så blir det berre meir av det meste.

Mykje av det pinlege i romanen er nesten underkommunisert, alt er ikkje så tydeleg flautt. Slapstick er heldigvis fråverande, og hadde heller ikkje vore særleg kledeleg for måten Lena Andersson formulerer seg på.

Noko av det eg (diverre) kan kjenne meg att i, er at Ester relativt raskt skjønar at Hugo ikkje er interessert i henne slik ho er i han. Likevel let ho stadig fornufta fare og klamrar seg til eitkvart halmstrå - han eigentleg føler det same. Ester håpar. Og Ester ser etter, og finn, teikn.

Av allt han kunde ha sagt var detta det sämsta, eftersom allt som existerar vill leva och hoppet inte är ett undantag. Det är ett skadedjur. Det äter och frodas på de oskyldigaste av vävnader.

Ein annan ting eg også fann ekstra interessant er måten Hugo Rask dreg Ester Nilsson inn att til seg i det han skjønar at ho moglegvis er på veg bort frå han.

Den älskandes enda vapen är att sluta älska. Hur kladdig och kvävande kärleken än har upplevts hos mottagaren skaver det att mista den, också när denne aldrig velat ha den.

Og eg vil tru Ester eigentleg ser dette hjå Hugo, men at ho likevel slepp inn håpet om at han kanskje elskar henne likevel:

- Jag ska in på Systemet, sa han. Följ med.

Hon tänkte: Det är nu man ska gå härifrån och inte se sig om.

Hon gick med til Systemet.

Min sympati ligg hjå Ester, samstundes merkar eg at ho irriterer meg. Kva er det ho tøvar med? Kva slags oppkonstruert problematikk er det ho veltar seg i? Kanskje er det å kjenne att sider ved meg sjølv som gjer at godheita eg føler eg burde kjenne for henne manglar? Eller er det fordi eg tykkjer ho er irriterande flink? Det er noko forstoppa ved henne. Ester viser ved eit høve til at ho har eit veldig behov for å ikkje kaste bort tid, ikkje bruke tida på unyttig tøys, og eg merkar at eg frydar meg litt over ironien i all den tida ho kastar bort på Hugo Rask.

Og ikkje kan eg forstå kvifor ho kastar vekk så mykje tid på akkurat han. Når eg ser føre meg Hugo Rask, ser eg ein litt kvapsete fyr som ber preg av å vere for mykje inne i galleriet sitt og for lite ute i sola. Ein uhorveleg sjølvoppteken og nokså barnsleg type som har sniffa for mykje måling saman med leiaren for entouragen sin, suregrisen Dragan Dragović. Smak litt på det namnet. Dragan. Eit ekte skurkenamn. Zlatan kan gå og leggje seg. Hugo og Dragan snakkar i det vide og det breie om seg sjølve og varmt om verdas despotar, mest sannsynleg fordi dei tykkjer dei sjølve er veldig spesielle menn som skil seg ut frå treigingane som ikkje ser genialiteten hjå Slobodan Milošević. Alt dette medan dei har på kunstnargensaren - ein høghalsa, svart pologenser. 

Det er ingen her eg heiar på, men det fine er at eg treng ikkje heie på nokon heller. Lena Andersson held på meg ved å skrive klokt og vakkert om kor dustete og små vi menneske kan vere når vi kjenner for mykje for feil person. Og kor dustete og pubertale nokre av oss er i møte med folk som likar oss meir enn vi likar dei. Eg ler aldri høgt medan eg les, det er meir ei indre humring. Det er kanskje fordi sjølv om eg tykkjer Ester er irriterande, har eg ikkje lyst til å le av henne heller. Det er ikkje ho som er idioten.

Til sist: Sjølv om Hugo Rask for meg verkar som ein keisam og fjollete fyr, er det faktisk folk som står fram og hevdar at det er nettopp dei Hugo Rask er modellert over:

Jag är Hugo Rask

(Roy Andersson seier blant anna: – Jag blev lätt chockad först, det var obehagligt. Jag hade aldrig kunnat föreställa mig att hon skulle skriva om det. Jag hade inte uppfattat att relationen var så allvarlig. Dette er jo Hugo Rask!)

Lena Andersson svarer

Nanna Johansson gir beskjed

Människorna är ju skapade för att plåga varandra.

Kong Olav